Onrechtmatige bedingen in een B2B relatie. Heeft u al eens nagedacht over een check up van uw algemene voorwaarden en / of contracten?
Op 1 december 2020 trad de “Wet van 4 april 2019 houdende wijziging van het Wetboek van Economisch Recht met betrekking tot misbruiken van economische afhankelijkheid, onrechtmatige bedingen en oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen” (BS 24 mei 2019) in werking.
Aanvankelijk beoogde de wetgever om enkel consumenten te beschermen tegen “consument-onvriendelijke bedingen” in algemene voorwaarden.
Een onrechtmatig beding t.a.v. een consument wordt in artikel I.8, 22° van het Wetboek Economisch Recht (WER) als volgt gedefinieerd:
“elk beding of elke voorwaarde in een overeenkomst tussen een onderneming en een consument die, alleen of in samenhang met een of meer andere bedingen of voorwaarden, een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten van de partijen ten nadele van de consument.”
Maar omdat het contractueel evenwicht ook in B2B-relaties kan verstoord worden, besloot de wetgever wat de onrechtmatige bedingen betreft, ook tussenbeide te komen in B2B-relaties.
De genoemde wet heeft als voornaamste doelstelling een mogelijk contractueel onevenwicht in B2B-relaties te herstellen. Bedingen die er uitsluitend op gericht zijn om een “kennelijk onevenwicht” te creëren tussen twee ondernemingen/contractspartijen kunnen onrechtmatig en bijgevolg nietig zijn.
- Verschillende categorieën onrechtmatige bedingen
De wetgever heeft een onderscheid gemaakt tussen verschillende categorieën van onrechtmatige bedingen.
Zo heeft de wetgever voorzien in een algemene toetsingsnorm, een soort “catch-all bepaling”. Anderzijds werden er limitatieve bedingen opgesomd, zogenaamde “zwarte” en “grijze” lijsten.
- De algemene toetsingsnorm
In artikel VI.91/3 WER wordt het volgende gesteld:
“Elk beding van een overeenkomst gesloten tussen ondernemingen dat, alleen of in samenhang met één of meer andere bedingen, een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten van de partijen, is onrechtmatig.”
Dit is vanzelfsprekend een erg ruime bepaling. Het is nog de vraag hoe ruim de rechtbanken deze bepaling zullen interpreteren.
Met het woord “kennelijk” doelt de wetgever op een “marginale toetsing” dat toekomt aan de rechter.
Een eerder beperkt onevenwicht zal in beginsel niet voldoende zijn.
Bovendien mag het algemeen principe van het in België geldende verbintenissenrecht, zijnde het beginsel van de contractvrijheid en de wilsautonomie, niet uit het oog worden verloren. Dit houdt in dat eenieder in beginsel vrij is om te contracteren met wie hij of zij wil en welk voorwerp de overeenkomst tot doel heeft.
Met andere woorden, als een onderneming een bepaald beding opneemt in haar algemene voorwaarden dat mogelijks nadelig kan zijn voor de wederpartij, maar wel door deze wederpartij aanvaardt wordt, strekt dit partijen “in principe” tot wet.
Echter, door de nieuw ingestelde algemene toetsingsnorm wordt de contractvrijheid echter wel gedeeltelijk aan banden gelegd.
Aangezien deze wet nog maar zeer recent in werking is getreden, zijn er nog niet veel gevallen uit de praktijk bekend waaruit kan afgeleid worden hoe ruim deze norm zal worden ingevuld.
Hoe dan ook zal – zo blijkt uit de memorie van toelichting – de toetsing niet zo ver mogen gaan dat er wordt geraakt aan het beginsel van contractvrijheid. Deze toetsingsnorm zal dan ook voornamelijk dienen om misbruik van contractvrijheid te beteugelen.
Wel zou eventueel de bedenking kunnen gemaakt worden in welke mate de stilzwijgende aanvaarding van algemene voorwaarden, nog door de rechtbanken aanvaard worden? Wij raden u dan ook warm aan deze algemene voorwaarden door uw medecontractant te laten aanvaarden. Indien u hieromtrent vragen zou hebben, staan wij u bij Van Doosselaere Advocaten graag bij.
- De “zwarte” lijst
Naast de algemene toetsingsnorm heeft de wetgever voorzien in een limitatieve lijst van bedingen die per definitie onrechtmatig zijn.
Deze zogenaamde “zwarte lijst” is voorzien in artikel VI. 91/4 WER:
“Zijn onrechtmatig, de bedingen die ertoe strekken :
1° te voorzien in een onherroepelijke verbintenis van de andere partij terwijl de uitvoering van de prestaties van de onderneming onderworpen is aan een voorwaarde waarvan de verwezenlijking uitsluitend afhankelijk is van haar wil;
2° de onderneming het eenzijdige recht te geven om een of ander beding van de overeenkomst te interpreteren;
3° in geval van betwisting, de andere partij te doen afzien van elk middel van verhaal tegen de onderneming;
4° op onweerlegbare wijze de kennisname of de aanvaarding van de andere partij vast te stellen met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst.”
Ook hier staat de stilzwijgende aanvaarding van algemene voorwaarden in vraag doch kijken wij graag met u in welke mate “kleine correcties” dan wel aangepaste voorwaarden (resp. voorwaarden op maat) voor uw bedrijf kunnen geschreven worden.
- De “grijze” lijst
Naast de bedingen die per definitie verboden zijn, bestaat er een laatste categorie van bedingen die vermoed worden onrechtmatig te zijn, behoudens tegenbewijs. Het gaat – zoals men in het recht zegt – om een weerlegbaar vermoeden.
Deze zogenaamde “grijze lijst” is vervat in artikel VI.91/5 WER:
“Worden behoudens bewijs van het tegendeel vermoed onrechtmatig te zijn de bedingen die ertoe strekken :
1° de onderneming het recht te verlenen om zonder geldige reden de prijs, de kenmerken of de voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen;
2° een overeenkomst van bepaalde duur stilzwijgend te verlengen of te vernieuwen, zonder opgave van een redelijke opzegtermijn;
3° zonder tegenprestatie het economische risico op een partij leggen indien die normaliter op de andere onderneming of op een andere partij bij de overeenkomst rust;
4° op ongepaste wijze de wettelijke rechten van een partij uit te sluiten of te beperken in geval van volledige of gedeelde wanprestatie of gebrekkige uitvoering door de andere onderneming van een van haar contractuele verplichtingen;
5° onverminderd artikel 1184 van het Burgerlijk Wetboek, de partijen te verbinden zonder opgave van een redelijke opzegtermijn;
6° de onderneming te ontslaan van haar aansprakelijkheid voor haar opzet, haar zware fout of voor die van haar aangestelden of, behoudens overmacht, voor het niet-uitvoeren van de essentiële verbintenissen die het voorwerp van de overeenkomst uitmaken;
7° de bewijsmiddelen waarop de andere partij een beroep kan doen te beperken;
8° in geval van niet-uitvoering of vertraging in de uitvoering van de verbintenissen van de andere partij, schadevergoedingsbedragen vast te stellen die kennelijk niet evenredig zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden.”
- De sanctie
Indien de rechter oordeelt dat een bepaald beding in een B2B-relatie onrechtmatig is (bijv. omdat dit voorkomt op de zwarte of grijze lijst, zij het op basis van de algemene toetsingsnorm), dan kan het beding in kwestie nietig worden verklaard.
Het gaat in casu om een relatieve nietigheid. Dit wil zeggen dat – in principe – de overeenkomst in haar geheel blijft bestaan, en bindend blijft voor de contractpartijen, doch zonder toepassing van het onaanvaardbaar beding.
- Inwerkingtreding
De regelgeving zoals bovenstaand weergegeven trad in werking op 1 december 2020.
Van belang hierbij is dat deze wetgeving niet van toepassing zal zijn op overeenkomsten die tot stand zijn gekomen vóór bovenvermeld tijdstip.
Alle overeenkomsten die nadien werden afgesloten zullen daarentegen wél onder de nieuwe regelgeving vallen.
- Aandachtspunten
De nieuwe regelgeving in verband met onrechtmatige bedingen in het kader van B2B-relaties beschermt voortaan ook ondernemingen die geconfronteerd worden met onrechtmatige bedingen.
De keerzijde van de medaille is daarentegen dat een bepaald beding dat de onderneming hanteert, en mogelijks al jaren door andere bedrijven probleemloos werd toegepast, als onrechtmatig kan worden aangemerkt. Dit kan verstrekkende gevolgen kan hebben.
Indien gewenst, staat Van Doosselaere Advocaten u graag bij met betrekking tot uw huidige algemene voorwaarden. Zo kunnen op maat gemaakte algemene voorwaarden worden opgemaakt dan wel uw bestaande voorwaarden worden aangepast in functie van de gewijzigde wetgeving.
Voor meer vragen kan u terecht via onderstaande coördinaten:
Christophe VAN MECHELEN
christophevanmechelen@vandoosselaere.be
Simon BOONS